‘खोट्याचा खरेपणा’

‘खोट्याचा खरेपणा’

मागे मी खोट्याचा बाजार हि एक पोस्ट लिहिली होती तिला आपण सर्वांनी अत्यंत सुंदर प्रतिसाद दिल्याबद्दल धन्यवाद. आज मी आपल्यासमोर त्याच विषयाला धरून काही सांगणार आहे. आज होत असलेला खोटेपणा तर आपण पहिला तो आपल्यासाठी काही नवीन नाही. जुन्या काय तर आजच्याही नाणी आणि नोटांची खोटी बनतात आणि ती बाजारात चालतात सुद्धा. मागे तर  एकदा प्रवासात मला एकाने ५ चा खोटा ठोकळा दिला होता. असो.

मी तर म्हणेन कि आपल्याकडे जो वारसा चालत आलाय त्यातूनच खोटेपणाहि आपल्याला मिळाला कारण काही शेकडो वर्षांपूर्वीपासूनच या खोट्या नाण्यांची परंपरा आपल्याकडे चालत आलीये आणि अश्याच एका उदाहरणाबद्दल मी आज आपल्याला सांगणार आहे.

  

वाहत्या नदीचा प्रवाह आपल्यासोबत बरच काही घेऊन येत असतो चांगल, वाईट, खरं, खोटं असं त्यात काही नसत. पण ती वस्तू त्या नदीच्या बाहेर आल्यावर तिचा खरे-खोटेपणा, बरोबर- चूक आपण माणसं ठरवतो. एक गोष्ट जी आपल्या नजरेतून बरोबर असते तीच गोष्ट समोरच्याच्या नजरेत चुकीची असू शकते आणि असच काही मध्ययुगीन भारतात झालं असावं.

आम्ही नाणी संग्राहक आणि अभ्यासक लोक म्हणजे एखाद्या भटक्या पेक्षा कमी नसतो, इतिहासाच्या या साक्षीदारांच्या शोधात आम्ही गाव- गाव हिंडतो आणि असचं एक दिवस मी पैठण हिंडत होतो फिरताना एकाकडनं एक चांदीच नाणं मी विकत घेतलं, ती त्याला गोदावरीची देणं होती त्याला ते नाणं गोदावरी नदीत मिळालं होतं. तेव्हा त्या नाण्याकडे मी काही फार निरखून पाहिलं नाही आणि तसच खिशात टाकलं. घरी आल्यावर नाणं पाहिलं जरा स्वच्छ केलं. नाण्यावर तर फक्त वरच चांदी दिसत होती आत तांबं होतं. त्या नाण्यावर फक्त वरून चांदीचा मुलामा दिलेला होता.  त्या क्षणी तर मला वाटलं कि आपण नाणं घेण्यात फसलो आणि आपण खोटे नाणे घेतले पण ते तसे नव्हते. ते खोटे नाणे होतेच पण आता बनलेले नव्हे तर त्याच काळी बनलेले खोटे नाणे ! आणि हि तर चांगलीच गोष्ट होती. एक नाणी अभ्यासक म्हणून हे नाणेही संग्रहात हवेच होते आणि ते मला मिळाले आणि अगदी स्पॉट वरून ते फार छान झाले. काल झालेला खोटेपणा आजचा इतिहास बनला. आता त्या नाण्याबद्दल सांगतो, ते नाणे होते औरंगझेब अलामगिराचे. जशी आज आपल्याकडे खोटी नाणी बनवतात त्याच प्रमाणे त्याकाळी कुणीतरी या नाण्यांची डाय बनवून किंवा चोरून स्वतःच तांब्याची नाणी बनवून त्यावर चांदीचा मुलामा चढवून (जेणे करून ती अस्सल वाटावीत) ती चलनात आणली. हि नाणी त्याकाळी किती लोकांना कळाली आणि किती काळ चालली ते माहिती नाही पण हे नाणे ज्यावेळी नदीतून प्रवास करत आले तेव्हा त्याच्या वरील चांदीच्या मुलाम्यास काही इजा झाली आणि नाणे खोटे असल्याचे अस्सलपण पुढे आले आणि महत्वाबद्दल बोलाल तर आज या नाण्याचे महत्व तेवढेच आहे जेवढे एका खर्या नाण्याचे. नाण्याचे वजन अगदी बाकी रुपयांचे असते तेवढेच आहे ११ ग्राम.  हे नाणे सुरत टांकसाळीच्या डाय नी पाडलेले आहे. हि सर्व नाणी हातोडा डाय वर मारून बनवली जायची ज्याला इंग्लिश मध्ये Die struck Technique म्हणतात. औरंगज़ेब आणि त्यानंतरच्या मुघलांची नाणी अगदी  सुटसुटीत आहेत. याच नाण्याबद्दल बोलायचं झालं तर नाण्यावर पुढील बाजूनी 'सिक्का झद दर जहान चू बद्र इ मुनीर बादशाह औरंगजेब आलमगीर' लिहिलेले असून औरंगजेब आलमगीर या शब्दात नाणे पाडले ते हिजरी वर्ष १०९८ म्हणजेच इ.स . १६८६ दिलय. तर मागील बाजूनी 'झर्ब सुरत सनह ३० जुलूस मैमनात मानूस' असून सनह ३० हे नाणे औरंगजेबाचे राजवर्ष ३० सुरु असताना पाडले असल्याचे दर्शवते.

तर असे आहे हे औरंगजेबाचे त्याच काळी बनवलेले खोटे नाणे ! आणि असा होता या नाण्याचा गोदावरी नदीपासून माझ्यापर्यंत येण्याचा प्रवास ! 

(सोबत खर्या आणि त्या काळात बनलेल्या खोट्या अश्या दोन्हीची नाण्यांचे फोटो जोडत आहे)

लेख आवडला असल्यास पुढे शेयर करा.

आपलाच

आशुतोष पाटील.

#HiStoryteller #AshutoshPatil

खोट्याचा बाजार

खोट्याचा बाजार 

खोट्याचा बाजार  

खोटेपणा कशात नाही हो ? प्रत्येकच गोष्टीत खोटेपणा आहे आणि त्याचा बाजार होउन लोक फसतात. शिवाजी महाराजांच्या नावावर तर हे मोठ्या प्रमाणात होते. शिवाजी महाराजांच्या नावावर लोक भावनिक होउन काहिहि आणि कितीही किमतीला घेतात हे विक्रेत्यांना माहीतीच असते. मी नाणे संग्राहक आहे त्यामुळे मी शिवाजी महाराजांच्या नाण्यांबद्दलच बोलेन. प्रत्येक शिवप्रेमीला, इतिहास वाचकाला, अभ्यासकाला आणि नाणे संग्राहकाला शिवाजी महाराजांचे एक तरी नाणे संग्रही असावे असे वाटत असते आणि ते मिळवण्यासाठी आपण भटकत असतो. आपली त्यामागची भावना अत्यंत शुद्ध असते पण काही ठिकाणी आपला अभ्यास कमी पडतो. शिवरायांची नाणी मुळातच काहि फार मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध नाहीत आणि वस्तुच्या उपलब्धतेवरुन वस्तुची किंमत ठरते. उपलब्धता कमी असली की किंमत वाढुन त्याच्या नकला आणि त्याबद्दलचा खोटेपणा ही सुरु होतो आणि तसेच काहीसे ‘शिवराई’ बद्दल झालेले आहे.

‘शिवराई’ बद्दलच्या खोटेपणाचा बाजार हा आज सुरु झाला असे नाही शतकापुर्वीही असा खोटेपणा चालु होता, त्याबद्दल लवकरच मी स्वतंत्र लेख लिहिन.

एखाद्या गोष्टीच्या शोधात भटकुन झाल्यावर जेव्हा ती गोष्ट आपल्या समोर येते तेव्हा त्या गोष्टिचा खरा-खोटेपणा जाणुन घेण्यात आपल्याला काही रस नसतो आपल्याला फक्त ती गोष्ट हवी असते आणि असेच काही लोकांच्या बाबतीत मी ऐकले आहे. बऱ्याच शोधानंतर आम्हाला शिवराई मिळाल्याचे मोठ्या खुशीने त्या लोकांनी सांगीतले पण त्या शिवराई “खोट्या” होत्या. इथे त्यांचे नाण्यांबद्दलचे ज्ञान कमी पडले. आपण आपले ज्ञान स्वतःच वाढवावे कधीही नाणी खरेदी करत असताना एखाद्या नाणकशास्त्र तज्ञाचा सल्ला घ्यावा त्याशिवाय नाणी घेउ नये.

नाणी अभ्यासक हुशार झाले तसे खोट्या नाण्यांचा बाजार चालवणारेही फार हुशार झालेत. अगदी मागील कित्तेक दशकांपासुन संग्रह करणारे तज्ञ लोकही यात फसत आहेत तर त्यापुढे आपण काय ?? शिवराई बद्दलच नाही तर असा खोटेपणा कित्तेक नाण्यांबद्दल आहे त्यामुळे नाणी खरेदी करतांना आपण सावध रहावे आणि खोटी नाणी कशी ओळखावीत ? यावर लिहीणे म्हणजे खोट्या नाण्यांचा बाजार चालवणाऱ्यांना हुशार करणे होइल.

हि खोटि नाणी कोण बनवतं ? कुठे बनवतं ? याबद्दल काही माहीती नाही. पण पुण्याच्या जुन्या बाजारात ही नाणी विकली जात असल्याचे मागे कुनीतरी सांगीतल्याचे आठवते. तसेच काहींना हि नाणी राजकोट, गुजरात भागातुन मिळाल्याचे समजले. ही नाणी अत्यंत हुशारीने बनवली जात आहेत पण आपण सावध राहिलात तर नक्कीच आपण ती ओळखु शकाल. आपल्याला सावध करण्याच्या हेतुने ही पोस्ट लिहीलेली आहे.

या खोट्या नाण्यांची छायाचित्रे सोबत जोडत आहे, ती आपण निरखुन पहावी आणि सावध व्हावे.

- आशुतोष सुनिल पाटिल.

#AshutoshPatil #HiStoryteller #Coins #Shivaji_Maharaj #Shivarai #Fake#Forgery #Be_careful #Awareness

#Spink's mistake and my excitement !

#स्वराज्याचे_चलन

"#स्वराज्याचे_चलन" लिहिताना आलेला हा एक अनुभव आपल्यासोबत शेअर करतोय... 

स्वराज्याचे चलन लिहिताना रेफेरेंसेस मध्ये कुठेतरी वाचण्यात आलं कि १९९० साली स्पिंक ऑक्शन मध्ये शिवरायांच्या नावे असलेले २ शिवराई होन विकले गेले होते. त्यावेळी मी विविध डाय व्हरायटी असलेल्या शिवराई होणाच्या शोधात होतो. मी कॅटलॉग शोधण्याचा प्रयत्न केला सापडला नाही, पण ते २ होन कोणते हे पाहण्याची उत्सुकता होतीच... मग मी स्पिंक, लंडन च्या ऑफिस ला कॉन्टॅक्ट केला, त्यांना त्या कॅटलॉग बद्दल विचारल पण ते हि म्हणाले कि आता तो कॅटलॉग आमच्याकडेहि उपलब्ध नाही पण आम्ही शोधण्याचा प्रयत्न करतो. 

काही दिवसांनी त्यांचा रिप्लाय आला आणि कॅटलॉग मिळाला असा त्यांनी सांगितलं. मी त्यांना लॉट न ५९१ आणि लॉट न ५९२ च्या माहितीबद्दल विचारलं आणि काही दिवसात त्यांनी त्या कॅटलॉग मधील त्या डिटेल्स ची स्कॅन कॉपी पाठवली. मी ती पीडीफ वाचू लागलो लॉट न ५९१ बद्दल वाचून तर मला आश्चर्य वाटले त्यात लिहिलं होत कि "हा होन शिवाजी महाराजांच्या नावे असून यावर ५० असा आकडा आहे". हे वाचून काहीस वेगळं वाटलं. मी चेक केलं तर फोटो काही त्यांनी जोडलेले नव्हते मग मी त्यांच्याकडे फोटोबद्दलची मागणी केली. खरं तर ५० असा आकडा असलेला होन अजून तरी नजरेस आलेला नव्हता मी तो पाहण्यास अत्यंत उत्सुक होतो पण मला ते काही चिन्ह असावे अशी शंका होती. काही दिवसातच त्यांचा रिप्लाय आला त्यांनी स्कॅन फोटोस पाठवलेले होते. ते फोटोस मी पाहिले आणि शंकेचे निसरण झाले मला जे वाटले होते हे तेच होते. त्या नाण्यांवरील तो ५० आकडा नसून ते "चंद्र & सूर्य" चे चिन्ह होते. स्पिंक ऑक्शन ची झालेली चूक मी त्यांना सांगितली आणि ती चूक मी सुधारली तो होन "स्वराज्याचे चलन" पुस्तकात पा नं ४० वर 'शिवराई होन प्रकार क्र २.१' असा वर्गीकरीत केलेला आहे. या अनुभवात स्पिंक ऑक्शन ने मला लावलेली उत्सुकता हि शब्दात सांगणे कठीण...

#स्वराज्याचे_चलन
#अनुभव १
#आशुतोष_पाटील

#चुकलेला "जी"

#स्वराज्याचे_चलन #अनुभव_२ 

कधी कधी चुकिला बरोबर समजुन आपण पुढे चालत असतो पण योग्य वेळी हे चुकीचे आहे हे आपल्याला कळतेच आणि ते महत्वाचे असते. मी ९ वी-१० वी असताना या नाणकशास्त्रात उतरलो तोवर तर नाणं म्हणजे फक्त पैसे जे की आपल्याला एखादी वस्तु घेण्यासाठी उपयोगी असतात एवढंच माहीती होतं पण या क्षेत्रात उतरलो आणि एक मोठा दरवाजा माझ्यासाठी उघडला. मला आठवतय की २०१५ साली झालेलं "रेयर फेयर २०१५" हे मी पाहीलेलं नाण्यांचं पहिलं प्रदर्शन त्या आधी तर मी याबाबत अनभिज्ञ होतो. हे प्रदर्शन पहाण्याआधी नाण्यांबद्दलची काही ठरावीक पुस्तकं मी वाचली होती. त्यावेळी एक वाचकाच्याच नजरेनी मी ती पुस्तक वाचीे होती यातील काही चुकही असु शकते ही तर शंकाच मनात आली नव्हती.
मी त्यात वाचलं होतं की "जी" अक्षर असलेले तांब्याचे नाणे हे शिवछत्रपतिंनी आपल्या राज्याभिषेकाआधी म्हणजे १६६४ पासुन १६७४ पर्यंत चालविले होते आणि त्यावर पुर्ण विश्वास ठेउन मी त्या नाण्याच्या शोधात होतो. महाराजांचे राज्याभिषेकाआधीचे नाणे म्हणजे त्याचे महत्व तर अनन्यसाधारणचं ! आणि त्याच काळात मला कुठुनतरी माहीती मिळाली की या नाण्यांचे प्रदर्शन होत असतात आणि नाशिक ला असेच एक प्रदर्शन होत असते आणि मी त्या प्रदर्शनास पोहोचलो. हे फार काही वेगळचं होतं. शिवाजी महाराजांच्या नाण्यांबद्दल वाचलेलं होतं, हेही वाचलं होती की "जी" लिहलेलं नाणं शिवाजी महाराजांचे आहे आणि त्यांनी ते १६६४ ला टांकसाळीत केले.
एका व्यापाऱ्याने मला एक नाण्यांचा एक अल्बम दाखवला. मी पाहु लागलो. त्यात मला "जी" लिहीलेलं एक नाणं दिसलं, मी काही सेकंदातच ते नाणं अल्बमच्या बाहेर काढलं आणि मला हवं अशी मागणी करु लागलो. त्यांनी मला विचारलं की तुला हे नाणं का हवय? आणि तु कोणत्या नाण्यांचा संग्रह करतोस? मी सांगितलं, मी शिवाजी महाराजांच्या नाण्यांचा संग्रह करतो आणि त्या नाण्यांचा मला अभ्यास करायचाय. त्यावर ते म्हणाले मग तुला हे नाणं का हवयं? हे तर रांधनपुर राज्याचं नाणं आहे. त्यावर मी उत्तरलो की हे शिवाजी महाराजांचंच नाणं आहे आणि पुस्तकात मी याबद्दल वाचलय (चुक/बरोबर काय असत हे माहीती नसल्यावर असं होतं) त्यावर ते म्हणाले की आमच्याकडे तर हे नाणे मोठ्या प्रमाणात मिळतात, तुला कीती हवेत ते सांग. 
तेव्हा तर मी ते नाणं त्यांच्याकडुन विकत घेतलं आणि त्याच नाण्याने माझ्यातली संशोधक वृत्ती जागी केली. आणि बाकी लेखकांकडुन आधी झालेली चुक सुधारण्याचा मी प्रामाणिक प्रयत्न केला. काही प्रमाणात का होइना मी त्यात यशस्वी झालो आणि "जी" लिहिलेले नाणे शिवाजी महाराजांचे नसुन हे गुजरातमधील रांधनपुर राज्याच्या बिसमील्ला खानाचे नाणे आहे ज्यानी इ.स १८८४ ते इ.स १८९५ पर्यंत राज्य केले हे सांगु लागलो !

-आशुतोष पाटील.

Coins in the name of Shahu Maharaj ?? #2

Coins in the name of Shahu Maharaj ??

Part 2

Here is a new blog related coins in the name of Shahu Maharaj ?. In last blog we have observed coins in the name of shau in single dandi variety, and here will have look at the coins having legend  “Saav”and “Saavaa” instead of “Shau ?”, in single line variety. Because of unusual legends we can’t attribute these coins to any particular ruler.

Ø  Shri/Raja/Saav & Chatra/Pati.

it is found that sometimes Aurangazeb have called Shahu maharaj as Saav. Coins with legend Saav are scare to get with full legend. These coins weighs in between 8-10 grams, showing legend Shree/Raja/Saav on obverse and Chatra/Pati on Reverse, sometimes “chetra” is also observed instead of “Chatra” but its seen largely on “double dandi” type coins. half units of “Saav” are also available, they weighs in between 4-7 grams.

Ø  Shri/Raja/(Saavaa or Shavaa )  & Chatra/Pati.

here is a another variety of legend “Saavaa” or “Shaavaa”. This variety of legend is rarely seen. Maximum times “vaa” of “saavaa” does not come on flan so it becomes hard to read legend correctly. On this coin Raja/Saavaa or Shaavaa can be read on obverse and chatra/pati on reverse of the coin.

I hope you are enjoying reading new information about coins !

next post sooon......

comment your views below.

Contact no- 8698825074

Email- ashutoshp1010@gmail.com

photo curtesy- Mr.Kiran Karande, Mr.Naiem Shaikh.

Coins in the name of Shahu Maharaj

Coins in the name of Shahu Maharaj

Part 1

In the last blog we have seen perfect specimens of Coins in the name of Raja ram maharaj. Here we are discussing about the varieties and types of coins bearing name Shau ! we have observed Shau, Sau, Saav legends instead of Shau on obverse, and also different symbols can be seen on the coins bearing name shau.

Actually in shau coins we have two different types, Single line Shau and Double line Shau. In this first blog of Shau will discuss about Single line shau.

By the name Shahu two rulers ruled from Satara family Shahu 1^st- (1708-1748 AD) and Shahu 2^nd- (1777 to 1808 AD) and one ruler ruled from Kolhapur family i.e. from 1883-1922 AD. As three rulers ruled by the same name it is very hard to know the exact ruler from these coins.

 In 1708 Chatrapati Shahu Maharaj s/o Sambhaji maharaj became king. We have seen the coins of Shivaji maharaj, Sambhaji maharaj and Rajaram Maharaj all these coins have a single line on them below shree, as shahu maharaj have ruled after Sambhaji Maharaj so it is possible to that the coins with the single line variety can be of Shahu maharaj 1^st who ruled from 1708-1748 AD.

Here will discuss about the same coin with Single line type.

For better understanding here I am presenting the image of original coin as well as edited.

This is the 1 paisa coin in the name of Shahu Maharaj with legend Shree/Raja/Shau on obverse and Chatra/Pati on reverse. These coins weighs from 9-10.5 gm approx. these type coin bear legend raja shau with single line after shree and not double line (Dudandi).

Half paisa is also seen in these type coin, below presenting half paisa coins in the name of Shahu Maharaj.

here is the example of Shau Half paisa coin. This coin weighs 5.16 gm. This is also the same single line type coin with legends Shree/ Raja/ Shuau on obverse and Chatra/ Pati on reverse.

So these coins can be considered to be minted by Shahu maharaj 1^st son of Sambhaji Maharaj, but as we are not having any strong evidence to prove it we can only guess !

Soon Next type of coins in the name of Shahu maharaj will be posted, stay tuned for next post !

next post sooon......

comment your views below.

Contact no- 8698825074

Email- ashutoshp1010@gmail.com

photo curtesy- Mr.Vinaykumar Chumble, Mr.Purushottam Bhargave.

#Hon_Week #3rd_Hon

    #Hon_Week          #3rd_Day       #3rd_Hon

#Njoy_the day with

#Hon_week

Happy_Diwali
दिवाळीच्या_हार्दिक_हार्दिक_शुभेच्छा

If u have any queries any Questions about it pls comment

if u need any more information about it comment your questions in comment section

Coin is not from our personal collection, Coin Photo Courtesy- Rajgor Auctions, sharing only for information purposes..... for more details visit, 

छत्रपतिंची "शिवराई"- Currency of Maratha's.

https://www.facebook.com/currencyofmarathas/